Jest takie opowiadanie Dina Buzzatiego (a piszę te słowa w pięćdziesiątą rocznicę śmierci wielkiego pisarza), które opowiada o wielkim, groźnym psie Tronku, któremu nagle ktoś (mały piesek) zaczyna podbierać kości. Robi to raz, potem drugi, lecz scenka ta wyd...
Gdzieś z Grochowiaka albo Iredyńskiego zapamiętałem scenę z mężczyzną, który wyciąga rękę, żeby wziąć szklankę z wodą. I wziąć mu się jej nie udaje. Nie może przebić niewidzialnej ściany pomiędzy sobą a naczyniem. Tak to pamiętam, choć może to było u innego p...
Prócz sobót i niedziel budzę się mniej więcej o czwartej. A raczej jestem budzony. Nie przez śpiew ptaków, tylko przez terkot drukarki. To nie może być nic innego, tylko żona, która przygotowuje się do lekcji. Moja żona uczy francuskiego w szkole podstawowej ...
Popłakałem się w łazience pewnego hotelu na trasie Grosseto – Ferrara. A było tak: Upał niewyobrażalny, dlatego pierwszymi rzeczami do załatwienia na miejscu były toaleta i prysznic. Kiedy już usiadłem i bez większego trudu załatwiłem tak zwane potrzeby, wsta...
Do Włoch na wakacje jeżdżę co roku i co roku próbuję odnotować pierwsze obserwacje, pierwsze wrażenia. Są wśród nich te, co zawsze, odkryte i nazwane po raz kolejny, takie same jak zwykle, tyle że odbierane przez człowieka jakoś zmienionego przez epidemię, woj...
Zastanawiam się, co dokładnie zobaczył Dante, kiedy doszedł do końca wędrówki. Boga, ale co dokładnie? Trzy okręgi, w jeden z których, jak człowiek witruwiański, wpisany jest człowiek. I wszystko, co jest rozproszone po wszechświecie, związane miłością… Mi...
Jestem na osławionym rozjeździe, może tylko na rozdrożu, na którym się chce, lecz niekoniecznie się może. Im jestem starszy, im więcej mam napisanych książek, tym częściej zapraszają mnie biblioteki miejskie, wojewódzkie, gminne, i proponują spotkania. Każde ...
Może ktoś pamięta moje niedawne wzburzenie ocenzurowaniem wystawy „Dante”, którą planowałem z Joanną Kilian dla Muzeum Narodowego w Warszawie. Przypomnę: wedle wszystkich znaków na ziemi (nieba bym w to nie mieszał) poszło o łódkę uchodźczą z Lampedusy, którą...
Czy odczuwacie miłość do ludzi biednych, wymęczonych, zatroskanych? Nie chodzi o estetykę. Chodzi o wrażenie, że macie przed sobą oto-człowieka, człowieka sprowadzonego do samej istoty człowieczeństwa. Do samej wspólnoty z tobą. Ot, tak przeszywającą jak ta, ...
Kiedy córka wybrała Walencję, zaczęliśmy wertować encyklopedie i przewodniki. I szybko się okazało, że to najlepsze na świecie miejsce do życia, jedno z najbardziej gościnnych i wygodnych dla tych, którzy przyjeżdżają tylko na jakiś czas. Dla turystów, studen...
Kiedy ten felieton ukaże się drukiem, tej wystawy już nie będzie: „Inferno” (Piekło) w Rzymie, na Kwirynale. Jej kuratorem jest Jean Clair. To jedna z wielu wystaw przygotowanych w 2021 roku na siedemsetlecie śmierci Dantego. Zacznę od myśli, która wydaje ...
Czy w czasie, kiedy na polsko-białoruskiej granicy umierają ludzie, Boże Narodzenie ma sens? Głupie pytanie? Pewnie głupie, ale czasami trzeba sprawę postawić głupio i najostrzej, żeby się zbliżyć do sedna sprawy. A sednem sprawy jest: Czy ma sens powtarzanie...
Dzieła tak wielkie, że aż arcy, mają to do siebie, że nie odczepiają się od nas w żadnej chwili życia. Co i raz coś się z nimi kojarzy, czasem trafniej, czasem mniej udanie – sami czujemy, czy arcydzieło pasuje do sytuacji, czy nie. Ja na przykład mam w sobie...
Im dłużej żyję, tym mniej osób znam, a tym więcej znałem. Niby to oczywiste, a jednak zadziwiające. Ktoś mówi „Zagajewski”, a ja myślę – znałem. Ale to przecież nic dziwnego. Żył tak niedawno, że wydaje się, jakby wciąż żył. Lecz zaraz potem ktoś mówi „...
Znajomy z widokiem na przyjaźń pyta, czy popływam z nim jachtem po Adriatyku. Z nim i grupą jego przyjaciół, częściowo także moich. Pomiędzy wyspami, od wyspy do wyspy. Każda podróż jest dla mnie uciążliwa. Źle się ostatnio czuję, nie mam czasu dogłębnie się ...
Przeczytajcie uważnie, bo jestem może jednym z ostatnich przedstawicieli inteligencji pracującej, który wam – księżom – dobrze życzy. W Radiu Nowy Świat prowadzę od trzech miesięcy autorski program, w którym staram się rozmawiać. Rozmowa nie ma dziś w Pols...
Co roku sobie obiecuję, że tym razem do wakacji dobrnę spokojnie, bez pośpiechu, porządkując na bieżąco sprawy i sprawki. I nigdy się to nie udało, tym razem też. Nie tyle więc wyjechałem z Warszawy, co z niej uciekłem. Zatrzymaliśmy się niedaleko polsko-c...
Pierwszym sygnałem, którego nikt z nas nie odebrał jako próby przekazania złej wiadomości, była chyba rezygnacja z samochodu. „Nie będę już prowadził – powiedział któregoś dnia. – Komunikacja w Warszawie jest taka dobra”. Pomyślałem sobie tylko, że to dobrze,...
Stało się. Wysłałem do Wydawnictwa Literackiego przekład Boskiej Komedii Dantego. Ukaże się drukiem na początku listopada. Formułując wstęp o przekładzie, chcę na bieżąco zdać sprawę z wyboru drogi i wahań. Wychowałem się – jak pewnie większość czytelników...
Jej matka urodziła się i wychowała w pałacu Buckingham. Tam od przyjaciół ze straży królewskiej dostał ją karabinier, który przez jakiś czas w ramach współpracy służb brytyjskich i włoskich pełnił służbę w pałacu. Kiedy miała cztery lata, już w Rzymie urodził...
Na 71. edycję Festiwalu Piosenki Włoskiej San Remo 2021 czekałem rok, od poprzedniego, jeszcze sielskiego wydania. Wiem, że dla wielu to obciach – sam festiwal i to, że czekałem – ale po prostu tak mam, od lat siedemdziesiątych, kiedy transmitowano czy retran...
Nie pamiętałem, że był dla mnie taki ważny, jak często nie pamięta się o kimś do chwili, gdy niepamięć zostanie zweryfikowana przez śmierć. Ryszard Szurkowski to ktoś, komu winien jestem dwa słowa, choć nie jestem ani wiernym kibicem sportowym, ani – tym b...
Kiedy my szykujemy się do dwusetnej rocznicy urodzin Norwida, Włosi wchodzą w rok siedemsetlecia śmierci Dantego. Jeden z drugim mają sporo wspólnego – Norwid, podobnie jak inni romantycy polscy, bardzo był przejęty Boską komedią. Tłumaczył też, bardzo autors...
W setną rocznicę urodzin Karola Wojtyły pisałem tu o nieudanej próbie zrozumienia go inaczej niż poprzez wspomnienie – przywoływanie TAMTYCH odczuć, TAMTEGO entuzjazmu z 1978 roku. Dziś – nic. Mam poczucie, że w roku tego jubileuszu powinienem choć spróbować....
Powtarza się wciąż, słyszę to od zamierzchłego dzieciństwa przeżytego na warszawskim Powiślu, od początku, na nowo, rzucony od niechcenia jak niewinna oczywistość, jak przysłowie ludowe lub ojczysta prawda, wtręt w rodzaju: „Gwałciciel… pójdzie do więzienia, ...
Pewnego pięknego dnia pewien piękny pan poinformował nas, Ryszarda Kapuścińskiego i mnie, że Wisława Szymborska dostała Nobla, bo jest Żydówką. „Wiesz, dlaczego tak mówią?” – spytał potem Rysiek. „Przez kompleksy: nie wierzą, że są w stanie coś zdobyć własnym...
Czułość to może i nawet za dużo. Kiedyś wydawała mi się w sam raz, teraz nie mam już takich marzeń. Są niebezpieczne. Wystarczy łagodność – delikatniejsza forma czułości. Czułość trochę oblepia, zabiera wolność, w miarę jak zaczyna oczekiwać wzajemności. N...
Od kiedy w szkole podstawowej Maria Freyowa, nauczycielka polskiego, opowiadała ze szczegółami sceny, jakie zapamiętała z wojny polsko-bolszewickiej, nie powinienem się dziwić żywej, a jednocześnie archaicznej pamięci. Do dziś jestem wdzięczny surowej pani Ma...
Jestem rozbiegany, nie będę więc tutaj udawał skupienia. Poeci włoscy (Sandro Penna, Pier Paolo Pasolini) nauczyli mnie, że równoprawna z drogą długiej refleksji i uspokojenia jest droga niepokoju, gorączki pretekstu przeniesionej z życia do tekstu z liter i ...
Wiem, że powołuję się na niego często, ale cóż na to poradzę, że Dino Buzzati, pisarz włoski z Belluno, zawarł w swoich powieściach, a zwłaszcza w opowiadaniach, większość moich obsesji i lęków, niewyrażalnych wahań i wewnętrznych pulsacji. I oto znów do mnie...
Nigdy wcześniej nie byłem w Jedwabnem. Nie, nie przeraża mnie domyślność miejsca. Po prostu każdy wyjazd jest dla mnie za trudny. Poza tym rzadko mam czas. A teraz mam – kilka dni, kilkanaście, kilkadziesiąt. Dzwonię do księdza Wojciecha Lemańskiego, pytam, c...
Jest 25 września 1928 roku. Bobi Bazlen, triesteńczyk, tłumacz i badacz literatury niemieckojęzycznej, wysyła Eugenio Montalemu, poecie, który prawie pięćdziesiąt lat później dostanie Nagrodę Nobla, zdjęcie kobiety. Nie całej. Na fotografii, którą Montale wyj...
Ojciec Roman Bielecki zaprosił mnie z felietonem do „W drodze”. Co miesiąc będę pisał o rzeczach ważnych dla mnie, oby nie tylko dla mnie. Kiedy powstaje rubryka, najpierw trzeba pokazać twarz – robię to z nadzieją, że ją posiadam. I bez wstydu, jakakolwie...
Tej mojej cechy charakteru zawsze się wstydziłem, choć późno ją sobie nazwałem. A nazwałem niedoskonale, przydługo i mętnie, fizjologiczną miłością bliźniego. Lubię ludzi – to coś, czego bym się nie wyparł. Podczas każdej podróży staram się usiąść jako kto...
– Dokąd?! Do Zakopca???!!! Kiedy są ferie, trzeba dokądś wyjechać.Bo jest córka, która wciąż jeszcze jest dzieckiem i chce mieć zimowe wakacje. I nabrać sił przed maturą.Bo trzeba czasem uciec, żeby porozmawiać.Bo trzeba coś zmienić, żeby utwierdzić się w ...
Chodzimy z Pawłem Smoleńskim wzdłuż granicy Europy. Jednej z wielu niejasnych granic, której na imię Sycylia. Próbujemy złapać zasadę i żywioł chwili, kiedy świat po tej stronie spotyka się ze światem, który jest pozornie po tamtej. Jedne rzeczy widzimy, s...
Wrócił do mnie, a może ja do niego, bo mamy chyba niedomkniętą sprawę. Cesare Pavese (1908–1950), włoski pisarz, poeta, któremu zawdzięczam to, że zająłem się językiem włoskim. Był 1974 rok, przeczytałem fragmenty Rzemiosła życia, dziennika, który właśnie ...
Ten chłopiec dostał swoją nietypową historię niedługo po tym, jak poszedł do szkoły. Przedtem wydawał się chłopcem raczej zwyczajnym. Może nadto rozmarzonym, nadto grzecznym. Nieco bardziej lękliwym niż inni. Często nie mógł zasnąć, bo rynna za oknem miała...
Po co tu płyną? Czego chcą? Są uchodźcami czy emigrantami ekonomicznymi? Jak gdyby ucieczka od głodu była czymś mniej wzniosłym i uprawnionym niż ucieczka przed wojną. Dlaczego? Po co?... Historii jest tyle, ilu ludzi, i żadna nie jest oczywista. Żadnej si...
Mam chwile, kiedy znikam, nie interesuję się światem, zamykam się. To czasem dobrze robi, pozwala przeczekać. Wyjście na świat bywa jednak bolesne. Tak się zdarzyło ostatniej zimy. Kiedy wyjrzałem ze swojej nory, okazało się, że zmarł Leszek Aleksander Moczul...
Najgorsze są pożegnania. Pani Jadzia jak zwykle miała łzy w oczach, a i nam niewiele brakowało. Czy spotkamy się za rok? A jeśli się uda, to czy wszyscy? W jakim będziemy nastroju? Przyjedziemy, aby cieszyć się życiem, czy żeby się pomartwić w miejscach, któr...
Dlaczego nie miałem pojęcia o istnieniu kogoś takiego jak Kazys Varnelis? Dlaczego nie wiedziałem, że jest w Wilnie niezwykłe zupełnie Muzeum Puszkina? Dlaczego Wilno to dla mnie – do wczoraj – głównie Mickiewicz i po tysiąc razy odmieniana Polska? *** ...
Miałem pisać o Klerze. Tak było: nazajutrz po premierze zadzwoniłem do ojca Romana i zapytałem, czy nie ma nic przeciwko temu, że następny felieton będzie o filmie Smarzowskiego. „Nic a nic”, odparł, a mnie przeszło i nie mam ochoty powiedzieć nic więcej pona...
Po pierwsze, On jest, bo ja jestem i jest tak zwany mój świat. W najgorszym wypadku jest mną i moją perspektywą. Moim życiem. Ale to – powiadam – w najgorszym, minimalistycznym przypadku. Bo przecież nie jest mną ani ja nie jestem Nim. Ta pierwsza myśl się...
To nieprawda, że do Włoch jeżdżę na każde zaproszenie. Że dobry jest każdy pretekst. Tak było pewnie kiedyś: bardzo pragnąłem tam być, świat miał mi tylko dać alibi. A jednak, choć jestem zmęczony, znów spada na mnie seria pretekstów i znów nie mam siły odmów...
Kiedy Janek trafił do szpitala na oddział dla uzależnionych, pielęgniarka, widząc, że odwiedza go piękna żona, a z nią piękne córki, powiedziała: „Wie pan, dziwię się panu… Taka wspaniała rodzina…”. Co miało oznaczać mniej więcej tyle: „Dlaczego pan pije, sko...
Usłyszałem o nim w 2013 roku, kiedy byłem na Lampedusie na kilka dni przed wielką katastrofą. Widziałem go potem w relacjach telewizyjnych, na zdjęciach prasowych. Rozmawiałem z nim długo na przełomie lipca i sierpnia 2015 roku. Zaprzyjaźniliśmy się dwa miesi...
Lecę do Syrakuz z nadzieją, że zobaczę ludzi, którzy wysiadają ze statku – z ulgą, wiatrem wolności we włosach, witani serdecznie, jak na mecie powinien być witany każdy, kto uciekł. Jaki to rodzaj nadziei, tego sam nie potrafię zrozumieć. Nie chodzi tylko...
Klęczę na stopniu oddzielającym podłogę od wanny i myję niewielką tablicę wielkości dwu rozpostartych dłoni. Żeby ją wyszorować, muszę mocno przyciskać do dna wanny, ale dno jest z żywicy, może się porysować. Podkładam ręcznik, biorę szczoteczkę do zębów, chy...
Jakiś czas temu z okazji rocznicy wyzwolenia obozu w Auschwitz reporterka jednej ze stacji telewizyjnych przeprowadzała rozmowy z Żydami, którzy przeżyli Zagładę. Do dziś tkwi we mnie wypowiedź starej kobiety, która z niejaką złością mówiła mniej więcej tak: ...
Poleciałem do Wenecji, żeby czytać wiersze. Ale bycie zaproszonym do czytania niekoniecznie znaczy tyle, co chcieć czytać. Potrzeba czegoś jeszcze i czułem wyraźnie, że mam więcej niż jeden powód, żeby lecieć. Pierwszy – i nie obchodzi mnie, jeśli ktoś odb...
Są wakacje, jestem tam, gdzie co roku, siedzę na tarasie wynajętego domku i patrzę na zieleń. Ta zieleń to piniowy las, przez który co jakiś czas ktoś idzie lub biegnie. Starsi i młodsi, z kijkami do nordic walkingu, z zegarkami, na których sprawdzają, czy po...
Myślę, że dla tych młodych Warmiaków, którzy wiedzą albo próbują zrozumieć, czy ten specyficzny głos, który noszą w sobie, jest wezwaniem skierowanym osobiście do nich, nie mogło być lepszej nowiny: do seminarium duchownego w Olsztynie nie zgłosił się ani jed...
Jestem poetą. Mówię to ze skrępowaniem, ale też z poczuciem, że nazywam siebie trafnie. Tyle tylko, że nie chcę mówić o sobie, lecz o wszystkich innych z perspektywy kogoś, kogo z tymi wszystkimi innymi coś łączy. Krótko mówiąc – powiem coś o innych poprzez s...
We wrześniu byłem na premierze Projektu Laramie Moisésa Kaufmana, w reżyserii Michaela Gielety, w jego przekładzie. I powiem bez żadnej ostrożności: dostaliśmy spektakl znakomity przez to, jak jest ważny, jak w Polsce aktualny, jak poprowadzony, zagrany, utka...
Jest 10 listopada 2019 roku, jestem na Sycylii, w Giardini Naxos, biorę z hotelowej półki książki Andrei Camilleriego, konfrontuję to, co widzę na własne oczy, ze światem jego sycylijskich powieści. Caterina, właścicielka hotelu Palladio, pyta mnie o ocenę je...
– Poprowadzisz warsztaty poetyckie w więzieniu dla młodocianych? – pyta przez telefon Biagio Guerrera, przyjaciel poeta z Katanii (potem potwierdza zaproszenie w mailu).– Gdzie?– W Acireale… Lecę, jest połowa listopada. Zanim pojedziemy do zakładu karnego,...
Jak niezwykłym wydarzeniem społecznym jest metro! Autobus i tramwaj pewnie też, ale korzystam z nich rzadziej, w dodatku układ miejsc nie sprzyja odczuciom i myślom, którym ulegam w metrze. Pierwszym znakiem tego, że metro weszło do mojego życia wewnętrzne...
Był 2008 rok. Zaprosiłem Wisławę Szymborską na Sycylię – chyba już jako przyjaciel, a na pewno jako dyrektor Instytutu Polskiego. Szukałem dla niej publiczności możliwie najciekawszej, innej niż wszystkie, a także najlepszego miejsca na wypady i odpoczynek – ...
Wyhamowałem w sobie łapczywość, z jaką czytałem kiedyś nowe książki. Kiedy piszę ten felieton, mam jeszcze 59 lat, gdy się ukaże drukiem, będę miał 60. Czas nie stawia niby materialnych cezur, nie jest tak, że dochodzisz do jakiegoś wieku i przechodzisz przez...
