„Dzieła wszystkie” w mediach

Historyczne wydarzenie, jak niewątpliwie jest wydawanie w języku polskim, „Dzieł wszystkich Tomasza z Akwinu” budzi spore zainteresowanie czytelników oraz mediów. Poniżej prezentujemy niektóre wzmianki medialne na temat poszczególnych tomów.

„Polska Metropolia Warszawska”, „Gazeta Wrocławska”, „Nowa Trybuna Opolska”, 8 września 2023 r., Niezbędnik czytelniczy, Jak rozumieć listy apostoła do Rzymian?, Mariusz Grabowski:

Komentowanie Biblii, w tym zwłaszcza listów św. Pawła, odgrywało kluczową rolę w uprawianiu teologii przez św. Tomasza. Tomasz z Akwinu, ” Wykład listów św. Pawła: list do Rzymian”.

„Nowiny”, „Kurier poranny”, „Nowa Trybuna Opolska”, „Dziennik Łódzki”, „Dziennik Bałtycki”, „Gazeta Lubuska”, „Gazeta Krakowska”, „Kurier Lubelski”, „Gazeta Wrocławska”, „Gazeta Pomorska”, „Nowości”, „Express Bydgoski”, „Polska Metropolia Warszawska”, „Dziennik Łódzki”, „Gazeta Lubuska”, 8-29 września 2023 r., Św. Tomasz z Akwinu odpowiada ciekawskim, Mariusz Grabowski:

Tom 34 Dziel wszystkich św. Tomasza z Akwinu ( poznańskie wydawnictwo W drodze ) nosi tytuł „Kwestie quodlibetalne” i zawiera szereg dysput prowadzonych przez Akwinatę w różnym czasie. „Quodlibet” znaczy dosłownie „jakikolwiek” albo” co się podoba”. Ten oryginalny średniowieczny gatunek był zapisem prowadzonych na ówczesnych uniwersytetach dyskusji, w których każdy członek społeczności akademickiej mógł zadać „mistrzowi” dowolne pytanie.

Pytania podchwytliwe

Okazuje się, że zadających pytania interesowały sprawy bardzo rozmaite. To ” średniowieczne Q& A” jest wypadkową intelektualnych niepokojów i ciekawości słuchaczy oraz tego, co odpowiadający na pytania ” Mistrz” sam chciał przekazać, więc od- naj dujemy w nim niektóre tezy charakterystyczne dla myśli św. Tomasza i znane z innych jego dzieł.

Tłumacz i autor wprowadzenia, prof. Mikołaj Olszewski, tak porównuje quodlibety z innymi typami średniowiecznych tekstów teologicznych: ” Kwestie dyskutowane służą autorom do wyrażenia idei, które chcą przekazać swoim słuchaczom; a kwestie quodlibetalne pozwalają słuchaczom dowiedzieć się od mistrzów tego, co ich interesuje”.

Jaka jest natura Chrystusa?

Otwórzmy księgę. Znajdziemy tu zarówno fundamentalne kwestie teologiczne ( np. dotyczące wszechmocy Bożej i- prede-stynacji), jaki szczegółowe zagadnienia filozoficzno- teologicz-ne ( jak np. wpływ aniołów nabyty materialne). Ale obok nich natrafimy na pytania dotyczące życia codziennego, zwłaszcza duchowieństwa, które studiowało wówczas na uniwersytetach – np. o właściwy sposób dawania jałmużny, o prebendy czy też o to, czy praca ręczna jest przykazaniem Bożym.

Wśród tej wielości poruszanych spraw da się jednak zauważyć pewne ” tematy powracające”, do których należą: pozna-walność istoty Bożej, Boża wszechmoc, kwestie dotyczące natury Chrystusa, a także pytania natury etycznej.

Zawody dla twardziel!

Św. Tomasz w trakcie swej akademickiej kariery poruszał sporo kwestii dyskutowanych. Można nawet powiedzieć, że do niektórych przyłożył się szczególnie – np. czy Piotr zgrzeszył, śmiertelnie, wypierając się Chrystusa?, albo czy ci, którzy polegli w ZiemiŚwiętej, umierają lepszą śmiercią niż ci, którzy zmarli gdzieindziej?

Nie każdy ówczesny akademik korzystał z prawa podjęcia jakiejś kwestii, bowiem stanowiły dość ciężkie intelektualne wyzwanie. Jak pisze Etienne Gilson w monumentalnej ” Historii filozofii chrześcijańskiej w wiekach średnich”, dodatkowym obciążeniem był czas – publiczne Q& &A musiały się odbywać w drugim tygodniu adwentu i w trzecim i czwartym tygodniu Wielkiego Postu.

„Książki Magazyn do czytania”, 1 sierpnia 2023 r., Dzieła wszystkie, t. 32:

Wykład filozofii stworzeń duchowych Tomasza z Akwinu.

polityka.co.pl, Średniowieczne Q&A ze św. Tomaszem. Ukazały się „Kwestie quodlibetalne”:

Kolejny tom Dzieł wszystkich Tomasza z Akwinu, jakim jest t. 34: „Kwestie quodlibetalne” (tytuł oryginalny: Quaestiones de quolibet) zawiera szereg dysput prowadzonych przez Akwinatę w różnym czasie. Quodlibet znaczy dosłownie „co się podoba”. Ten średniowieczny gatunek literacki był zapisem prowadzonych na ówczesnych uniwersytetach dyskusji, w których każdy członek społeczności akademickiej mógł zadać „mistrzowi” dowolne pytanie.

Tłumacz dzieła i autor wprowadzenia do niego, prof. Mikołaj Olszewski, tak porównuje je z innymi typami średniowiecznych tekstów teologicznych: „Gdybyśmy chcieli krótko scharakteryzować kwestie quodlibetalne w porównaniu do rozważań zawartych w summach, komentarzach do Sentencji czy kwestiach dyskutowanych, można by powiedzieć, iż kwestie ze średniowiecznych syntez teologicznych rozpatrują zagadnienia, które należy przedstawić, o ile chce się przekazać kanon wiedzy; kwestie dyskutowane służą autorom do wyrażenia idei, które chcą przekazać swoim słuchaczom; a kwestie quodlibetalne pozwalają słuchaczom dowiedzieć się od mistrzów tego, co ich interesuje”.

To właśnie sprawia, iż „Kwestie quodlibetalne” św. Tomasza są zbiorem dość trudnym do streszczenia czy usystematyzowania, ponieważ zadających pytania interesowały sprawy bardzo rozmaite (…).

Obszerniejszą treść znaleźć można na stronie: polityka.co.pl.

polskieradio.pl, Lumen, O chrześcijańskiej filozofii politycznej, Jan Pniewski:

Edycję Dzieł wszystkich Tomasza Z Akwinu zainaugurował tom przynoszący komentarz Akwinaty do <Polityki> Arystotelesa. O kształtowaniu się chrześcijańskiej filozofii politycznej mówi w audycji prof. Mikołaj Olszewski z PAN.

Zapraszamy do wysłuchania rozmowy prowadzonej przez redaktora Jana Pniewskiego: polskieradio.pl.

pch24.pl, Św. Tomasz: W obronie jedności Kościoła i przeciwko heretykom. Nowa książka:

O jedności w Kościele w obronie przed heretykami – tego między innymi dotyczą komentarze św. Tomasza z Akwinu do siedmiu listów Apostoła Narodów, wydane właśnie w Polsce w serii Dzieła wszystkie Tomasza z Akwinu.

Tom 67 serii Dzieła wszystkie Tomasza z Akwinu zawiera komentarze do aż siedmiu listów św. Pawła, tj.: List do Kolosan, Pierwszy i Drugi List do Tesaloniczan, Pierwszy i Drugi List do Tymoteusza, List do Tytusa oraz List do Filemona.

Listy Świętego Pawła pisane były w różnych okolicznościach i do rozmaitych adresatów. W późniejszych czasach pojawiły się wątpliwości, co do autorstwa niektórych z nich. Święty Tomasz patrzył jednak na zbiór listów Pawłowych jak na pewną całość, zwracając uwagę przede wszystkim na ich treść doktrynalną, co też ujął w Prologu do swego Wykładu Listu do Rzymian. Gdy chodzi o listy, których wykład znajdujemy w tomie 67 Dzieł wszystkich, zwrócił uwagę na to, że św. Paweł zajmuje się w nich obroną jedności, którą łaska sprawia w Kościele – „jej obroną przed błędami – w Liście do Kolosan; przed prześladowaniami obecnymi – w Pierwszym Liście do Tesaloniczan; przed przyszłymi zaś, a zwłaszcza w czasach Antychrysta – w Drugim Liście” (…).

Obszerniejszą treść znaleźć można na stronie: pch24.pl.

„Dziennik Łódzki”, „Polska Metropolia Warszawska”, 20 października 2023 r., Niezbędnik czytelniczy, Mariusz Grabowski:

W 67 tomie dzieł wszystkich św. Tomasza z Akwinu znalazły się wykłady listów św. Pawła: do Kolosan, Tesaloniczan, Tymoteusza, Tytusa oraz Filemona.

„Echo Katolickie”, 12 października 2023 r., Dogmaty, tradycja i filozofia:

(…) Mniejsze kwestie dyskutowane św. Tomasza z Akwinu porusza tematykę duszy, stworzeń duchowych i zjednoczenia Słowa Wcielonego. Ten słynny Doktor Kościoła odpowiada na szereg pytań, z którymi mamy kłopot: Czy anioł i dusza różnią się gatunkowo? Czy w duszy oddzielonej pozostają władze zmysłowe? Czy cała dusza jest w każdej części ciała? Czy w Chrystusie jest tylko jedno istnienie?

Tak trudne pytania wymagają przemyślanych odpowiedzi. Św. Tomasz udzielił ich przed wieloma laty. Warto się z nimi zapoznać niezależnie od wieku, powołania czy zawodu.

polityka.co.pl, Św. Tomasz: W obronie jedności Kościoła i przeciwko heretykom. Nowa książka:

O jedności w Kościele w obronie przed heretykami – tego między innymi dotyczą komentarze św. Tomasza z Akwinu do siedmiu listów Apostoła Narodów, wydane właśnie w Polsce w serii Dzieła wszystkie Tomasza z Akwinu.

Tom 67 serii Dzieła wszystkie Tomasza z Akwinu zawiera komentarze do aż siedmiu listów św. Pawła, tj.: List do Kolosan, Pierwszy i Drugi List do Tesaloniczan, Pierwszy i Drugi List do Tymoteusza, List do Tytusa oraz List do Filemona.

Listy Świętego Pawła pisane były w różnych okolicznościach i do rozmaitych adresatów. W późniejszych czasach pojawiły się wątpliwości, co do autorstwa niektórych z nich. Święty Tomasz patrzył jednak na zbiór listów Pawłowych jak na pewną całość, zwracając uwagę przede wszystkim na ich treść doktrynalną, co też ujął w Prologu do swego Wykładu Listu do Rzymian. Gdy chodzi o listy, których wykład znajdujemy w tomie 67 Dzieł wszystkich, zwrócił uwagę na to, iż św. Paweł zajmuje się w nich obroną jedności, którą łaska sprawia w Kościele – „jej obroną przed błędami – w Liście do Kolosan; przed prześladowaniami obecnymi – w Pierwszym Liście do Tesaloniczan; przed przyszłymi zaś, a zwłaszcza w czasach Antychrysta – w Drugim Liście” (…).

Pełna treść dostępna jest na stronie: polityka.co.pl.

„Dziennik Łódzki”, „Gazeta Lubuska”, „Polska Metropolia Warszawska”, 17-18 listopada 2023 r., Św. Tomasz z Akwinu czyta ” Etykę” Arystotelesa, Mariusz Grabowski:

Tom 41. Dzieł Wszystkich św. Tomasza z Akwinu (poznańskie wydawnictwo W drodze ) stanowi pierwszą część komentarza św. Tomasza do „Etyki nikomachejskiej” Arystotelesa – dzieła poświęconego m.in. szczęściu, cnotom, jako sposobom dążenia do niego, oraz przyjaźni. Tłumaczem tomu jest Marcin Beściak, związany z portalem Myśl Suwerenna.

Komentarz adlitteram

Niniejsze wydanie jest pierwszym pełnym przekładem „Objaśnienia Etyki” na język polski. Gatunek literacki wykorzystany w tym dziele przez Akwinatę to popularny w średniowieczu tzw. komentarz adlitteram, czyli sententia. Polegał on na pokrótce odtworzeniu i uporządkowaniu treści komentowanego dzieła, wraz z niewieloma własnymi uwagami komentatora.

Św. Tomasz przedstawia krok po kroku treść kolejnych ksiąg „Etyki”. Wskazuje przy tym na strukturę tekstu i rekonstruuje tok rozumowania Arystotelesa, niekiedy odrzucając krążące błędne interpretacje myśli tego filozofa lub zaznaczając rozbieżności pomiędzy jego twierdzeniami a wiarą chrześcijańską. Ten ostatni punkt był bardzo ważny dla myśli chrześcijańskiej. Już przed św. Tomaszem z Akwinu udało się wypracować w średniowieczu stanowisko, że filozofia i teologia są komplementarne.

Ancilla theologiae

Opinie historyków filozofii na temat tego, ile w „Objaśnieniu Etyki” znajdujemy własnej filozofii św. Tomasza, a na ile jest to relacjonowanie komentowanego dzieła, są – delikatnie mówiąc – podzielone. Większość zgadza się jednak, że św. Tomasz tworzy pewne sprawne narzędzie do dalszego rozwijania filozofii moralnej, a w jeszcze odleglejszej perspektywie – pomocne także w teologii.

Ponadto „Objaśnienie Etyki” było ważnym elementem średniowiecznej recepcji dzieł Arystotelesa na Zachodzie. Dla czytelnika będącego chrześcijaninem to jednak nie ten komentarz jest ostatnim słowem św. Tomasza o etyce Arystotelesa, ale „Summa teologii”, a konkretnie jej druga część, gdzie proporcje się zmieniają – myśl Arystotelesa zostaje wkomponowana we własną refleksję filozoficzną i teologiczną – Akwinaty.

Spór z Arystotelesem

Arystoteles używał słowa „etyka” na oznaczenie filozoficznej nauki o zasadach wyboru dobra moralnego; św. Tomasz woli wyrażenie „filozofia moralna”. Grecki wyraz „etyka wywodzi się bowiem od słowa „ethos”, które może mieć dwa znaczenia: obyczaj, czyli bardziej świadome zasady postępowania i pewien zwyczaj, nawyk, przyzwyczajenie.

O ile Arystoteles uważa, że etyka jest nauką o zasadach wyboru właściwego (dobrego) postępowania, to św. Tomasz stosuje nazwę „philosophia moralis”, żeby w języku łacińskim nie było wątpliwości o jaki ethos chodzi w etyce. Zarazem jednak nazwa „filozofia moralna” akcentuje mocniej niż słowo „etyka” filozoficzny charakter teorii moralności. Wskazuje to ponownie na wbudowanie etyki tomistycznej w cały zaproponowany przez Akwinatę system filozoficzny.

„Nowości. Dziennik Toruński”, „Polska Metropolia Warszawska”, 15 grudnia 2023 r., Św. Tomasz z Akwinu czyta List do Hebrajczyków:

W cyklu edycji dzieł wszystkich św. Tomasza z Akwinu ukazał się właśnie tom 68 – „Wykład listu św. Pawła do Hebrajczyków”. To jedno z bardziej zagadkowych pism Nowego Testamentu, gdy chodzi o ustalenie jego autorstwa, adresatów czy daty powstania, zainspirowało także św. Tomasza.

Przyjął on, podobnie jak wielu innych dawnych autorów, że „List” wyszedł spod pióra św. Pawła. Zresztą na listy Pawiowe Akwinata patrzy zaś jako na pewną całość. Dostrzega w nich nie tylko zbiór pism okolicznościowych napisanych do rozmaitych adresatów, ale przede wszystkim owoc Bożego natchnienia.

Komentowanie Pisma Świętego należało do podstawowych zadań wykładowcy na średniowiecznym uniwersytecie. Teologia była wówczas jedną dyscypliną, dopiero później pojawiły się rozróżnienia, m.in. na biblistykę i teologię systematyczną.

Biblia odgrywała podstawową rolę w ustaleniu artykułów wiary, które zgodnie z Tomaszową metodą uprawiania teologii stanowią jej zasady i są punktem wyjścia dla dalszej refleksji.

polityka.co.pl, pch24.pl, Św. Tomasz objaśnia etykę Arystotelesa. Nowa książka po polsku:

Tom 42 serii „Dzieła wszystkie Tomasza z Akwinu” zawiera drugą część komentarza św. Tomasza do słynnej Etyki nikomachejskiej Arystotelesa – tekstu poświęconego m.in. szczęściu, cnotom, jako sposobom dążenia do niego, oraz przyjaźni. Osobnym niewielkim dziełem zamieszczonym w tym tomie jest Tablica do »Etyki«, która powstała niedługo przed Objaśnieniem »Etyki«.

Gatunek literacki zastosowany przez Akwinatę w Objaśnieniu to komentarz ad litteram (czyli „dosłowny”) zwany także sententia. Polega on na odtworzeniu i uporządkowaniu treści komentowanego dzieła z niewieloma własnymi uwagami komentatora. Akwinata przedstawia więc krok po kroku treść kolejnych ksiąg »Etyki«. Wskazuje przy tym na strukturę tekstu i rekonstruuje tok rozumowania Arystotelesa, niekiedy odrzucając krążące błędne interpretacje myśli tego filozofa lub zaznaczając rozbieżności pomiędzy jego twierdzeniami, a wiarą chrześcijańską.

Natomiast Tablica do »Etyki« to rodzaj „wypisów” z Etyki nikomachejskiej Arystotelesa oraz z komentarza do tejże Etyki autorstwa św. Alberta Wielkiego, pod którego kierunkiem św. Tomasz przez jakiś czas studiował.

Tablica zawiera alfabetyczny spis definicji, a niekiedy pewnych tez z obu opracowanych w niej dzieł. Pierwotnie spis ten powstał na oddzielnych kartkach jako zestaw fiszek, który posłużył Tomaszowi m.in. do pracy nad częścią moralną Summy teologii. Najprawdopodobniej Tablica była sporządzona przez sekretarzy Tomasza, a nie przez niego samego, ponieważ zawiera powtórzenia, a także tezy Alberta Wielkiego, z którymi Tomasz się nie zgadzał. Długo dzieło to było zapomniane i jest jedynym tekstem Akwinaty, który nie został wydany drukiem przed czasami współczesnymi (…).

Pełna treść dostępna jest na stronie:

pch24.pl, Św. Tomasz objaśnia zagadkowe pismo Nowego Testamentu:

„List do Hebrajczyków” jest jednym z bardziej zagadkowych pism Nowego Testamentu, gdy chodzi o ustalenie jego autorstwa, adresatów czy daty powstania.

Św. Tomasz przyjmuje, podobnie jak wielu innych dawnych autorów, że wyszedł on spod pióra św. Pawła. Na listy Pawłowe Akwinata patrzy zaś jako na pewną całość. Dostrzega w nich nie tylko zbiór pism okolicznościowych napisanych do rozmaitych adresatów, ale przede wszystkim owoc Bożego natchnienia. Jak pisze o tym dr Jörgen Vijgen we wstępie do jednego z wydań Wykładu „Listu do Hebrajczyków”:

Prawdy objawione „na mocy boskiego dekretu, są przekazywane i wyrażane przez Pawła, aby uczynić te prawdy dostępnymi i przekazać je przyszłym czytelnikom (…).

Obszerniejszy fragment tekstu dostępny jest na stronie: pch24.pl.

„Gazeta Wrocławska”, „Polska Metropolia Warszawska”, 29.12.2023-12.01.2024, Św. Tomasz z Akwinu czyta Arystotelesa, Mariusz Grabowski:

Tom 42 Dzieł wszystkich św. Tomasza z Akwinu, wydawanych przez Fundację ProFuturo Theologiae, Instytut Tomistyczny i Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów W drodze , zawieranie tylko drugą część komentarza Akwinaty do ” Etyki nikomachej- skiej” Arystotelesa ( poświęconego.i min. szczęściu, cnotom, jako sposobom dążenia do niego, oraz przyjaźni), ale też filozoficzną ciekawostkę – tzw. Tablicę do Etyki.

Prostując interpretacje

Gatunek literacki zastosowany przez św. Tomasza w przypadku wykładu „Etyki” to tzw. komentarz ad litteram, ” dosłowny”, zwany także sentencją. Polega on na odtworzeniu i uporządkowaniu treści komentowanego dzieła z niewieloma własnymi uwagami komentatora.

Akwinata przedstawia wiec krok po kroku treść kolejnych ksiąg „Etyki”, wskazując przy tym na strukturę tekstu i tok rozumowania Arystotelesa. Czasem odrzuca krążące błędne interpretacje myśli filozofa, czasem zaś zaznacza rozbieżności pomiędzy jego twierdzeniami a doktryną chrześcijańską.

Komentarz powstał najprawdopodobniej w latach 1271- 1272, kiedy św. Tomasz był już profesorem na Uniwersytecie Paryskim. Co więcej, powstał równolegle z częścią II- n ” Sumy Teologii”. Natomiast tekst Arystotelesa, na którym Tomasz oparł swój komentarz, jest poprawioną wersją przekładu Roberta Grosseteste' a, franciszkanina, ówczesnego profesora Oksfordu.

Tablica do „Etyki” to z kolei rodzaj „wypisów” z „Etyki nikomachejskiej” oraz z komentarza do niej autorstwa św. Alberta Wielkiego, pod którego kierunkiem św. Tomasz przez jakiś czas studiował w Kolonii. „Tablica” zawiera alfabetyczny spis definicji, a niekiedy pewnych tez z obu opracowanych w niej dzieł.

Pierwotnie spis ten powstał na oddzielnych kartkach jako zestaw fiszek, który posłużył św. Tomaszowi min. do pracy nad częścią moralną „Summy”. Najprawdopodobniej była sporządzona przez sekretarzy św. Tomasza, a nie przez niego samego, ponieważ zawiera powtórzenia, a także tezy Alberta Wielkiego, z którymi Akwinata się nie zgadzał.

Długo dzieło to było zapomniane i jest jedynym tekstem Akwinaty, który nie został wydany drukiem przed czasami współczesnymi. Niniejsze wydanie, w tłumaczeniu Marcina Beściaka, jest pierwszym pełnym przekładem na język polski.

Co to jest szczęście?

Wróćmy jeszcze na chwilę do wykładu „Etyki”, a konkretnie do tematu szczęścia trwałego dla człowieka i tego, co stanowi jego istotę. W rozważaniach św. Tomasza odnajdujemy owo szczęście w formie kontemplacji Boga jako dobra najwyższego i doskonałego, co siłą rzeczy stanowi niezależny od myśli Arystotelesa wątek w Komentarzu. To dowód, że filozofie chrześcijańskie, które narodziły się w średniowieczu, zupełnie odmieniły pojęcie szczęścia doczesnego, gdzie dobra ziemskie były symbolami przemijającej ziemskiej marności.

Ale także w kwestii uczuć Tomasz wprowadza pewne uzupełnienia w stosunku do komentowanego tekstu. Przedstawia bowiem podział na władze: pożądliwą i gniewliwą, porządkując tym samym wymienione przez Stagirytę uczucia. Mariusz Grabowski

„Gazeta Lubuska”, „Dziennik Łódzki”, „Polska Metropolia Warszawska”, „Nowa Trybuna Opolska”, „Gazeta Wrocławska”, 19-26.01.2024, Tomasz z Akwinu o Liście do Hebrajczyków:

Akwińczyk dokonuje egzegezy listów św. Pawła. Skupia się na Liście do Hebrajczyków – jednym z najbardziej tajemniczych w Biblii.

„Polska Metropolia Warszawska”, „Nowiny”, 2-5.02.2024, Niezbędnik czytelniczy, Szczytowe osiągnięcie średniowiecza:

Trzytomowa „Summa teologii” to jedna z najważniejszych prac filozoficznych i teologicznych średniowiecza. Św. Tomasz porządkuje w niej wiedzę o Bogu i jego relacjach z człowiekiem. Tomasz z Akwinu „Summa teologii”.

„Polska Metropolia Warszawska”, „Nowiny”, „Dziennik Bałtycki”, 23.02.2024 r., Czy Bóg istnieje? Wydaje się, że nie”, Mariusz Grabowski:

Z planowanych 70 tomów Dziel Wszystkich św. Tomasza z Akwinu ( wydawnictwo W drodze , ProFuturo Fu Theologiae i Instytut Tomistyczny) ukazał się właśnie tom 15. – pierwsze 26 kwestii ” Summy Teologicznej”, odnoszących się do Boga. ” Su- mma” należy do klasyki filozofii i teologii, a jednocześnie jest jednym z najbardziej wpływowych tekstów w kulturze Zachodu.

„Dałem wam mleko na napój”

W zamyśle Akwinaty dzieło to miało być przeznaczone dla początkujących, choć prawdopodobnie w trakcie pracy przekroczyło te zamierzenia. Stało się bardziej encyklopedią teologiczną niż typowym podręcznikiem.

Tak pisał o tym w prologu do ” Summy” sam autor: ” Ponieważ nauczyciel prawdy katolickiej powinien nie tylko nauczać zaawansowanych, lecz także kształcić początkujących, zgodnie ze słowami Apostoła z Pierwszego Listu do Koryntian ( 3, 1- 2): jako malutkim w Chrystusie, dałem warn mleko na napój, nie pokarm, dlatego postanowiliśmy, aby w tym dziele to, co należy do religii chrześcijańskiej, przekazać w sposób odpowiedni dla kształcenia początkujących”.

Trzy części ” Summy”

Najogólniejszy plan całości ” Summy” przedstawia się często jako wielki kolisty ruch ” wyjścia i powrotu”. Punktem wyjścia jest Bóg, od którego pochodzi stworzony świat i człowiek. Człowiek powraca następnie ku Bogu wraz z całym stworzeniem przez swoje czyny i zbawczą pomoc Jezusa Chrystusa. W związku z tym ” Summa” jest podzielona na trzy główne części. Pierwsza mówi o Bogu i Jego przymiotach oraz o stworzeniu; druga mówi o ludzkich czynach, jest poświęcona moralności i dzieli się na dwie mniejsze. Trzecia część zaś traktuje o tajemnicach życia Chrystusa i o sakramentach.

Czy Boga da się dowieść?

Początek Tomaszowej ” Summy” to rozważania o naturze teologii, a następnie przedstawienie kwestii związanych z istnieniem Boga i jego przymiotami. Znajdziemy tu min. pytanie; ” Czy Bóg istnieje?” ( art. 3) oraz ” pięć dowodów” na istnienie Boga ( tamże).

Św. Tomasz omawia pytania o prostotę Boga, Jego doskonałość, dobroć, nieskończoność, niezmienność, wiedzę, miłość i wszechmoc. Podobnie jak w innych swoich dziełach, stara się przy tym zharmonizować treść objawienia chrześcijańskiego z klasyczną grecko- łacińską filozofią.

Ostatnie lata życia św. Tomasza

Pierwsza część ” Summy” ( Prima Pars) powstała w okresie pobytu św. Tomasza w Rzymie ( do września 1268 r).). Secunda Pars została napisana w Paryżu: Prima Secundae w 1271 r., a po niej Secunda Secundae ( 1271- 1272). Natomiast praca nad Tertia Pars, prawdopodobnie rozpoczęta w Paryżu pod koniec zimy 1271- 1272 roku, była kontynuowana w Neapolu aż do 6 grudnia 1273 r., kiedy św. Tomasz – pod wpływem tajemniczego doświadczenia – zaprzestał pisania. Przerwana na traktacie o pokucie (Tertia, kwestia 90), ” Summa” została uzupełniona o Suplement, napisany przez uczniów św. Tomasza na kanwie komentarza do „Sentencji”.