Kiedy się czyta historie sprzed lat, można bez trudu dostrzec, że dwa narody niby żyły obok siebie, ale nie za bardzo się przyjaźniły i komunikowały.
Marcin Gutowski: To ma być rozmowa o relacjach polsko-żydowskich. Pokłócimy się czy zjednoczymy wokół wspólnego wroga?
prof. Paweł Śpiewak: Ja miałbym się z panem pokłócić? Nie wyobrażam sobie.
To miło, bo mam wrażenie, że gdy Polacy rozmawiają o Żydach, zwykle rozmowa kończy się pyskówką, kłótnią i pretensjami albo też się doskonale zgadzają, bo znajdują kozła ofiarnego. Zresztą, gdy Żydzi rozmawiają o Polakach, chyba bywa podobnie.
To prawda. Są bardzo surowe opinie na temat Polaków. Pamiętam swoją pierwszą wizytę w Nowym Jorku. Gdy byłem w żydowskiej restauracji, usłyszałem, że ktoś nie będzie ze mną rozmawiać, bo jestem z Polski. To oczywiście boli. Ale doświadczyłem także, wręcz fizycznie, nienawiści Norwegów do Szwedów, dlatego że jechałem samochodem ze szwedzką rejestracją. Takie są ludzkie emocje. To okropne, ale też zrozumiałe, bo stoją za tym bolesne przeżycia i głębokie urazy.
Mam chyba podobną historię. Byłem z mikrofonem Polskiego Radia pod Ścianą Płaczu w Jerozolimie. Starsza ortodoksyjna kobieta, kiedy zobaczyła, skąd pochodzę, splunęła i zaczęła wykrzykiwać, że Polskę powinno się spalić, a zgliszcza posypać solą, żeby ta ziemia przez lata niczego nie urodziła. Taką postawę też należy rozumieć?
Tak, choć to trudne. Znamy fakty, rozumiemy liczby, wiemy, czym były komory gazowe i ile osób zamordowano w Treblince, Bełżcu, ale wciąż nie rozumiemy emocji, nie przerobiliśmy procesów psychologicznych, które towarzyszą faktom.
Cieszę się, że zaczęliśmy od wymiany doświadczeń. Jeden z moich żydowskich znajomych powiedział kiedyś, że każdą taką rozmowę polsko-żydowską powinien poprzedzać trening uwrażliwiający – właśnie wymiana doświadczeń, pomagająca uświadomić sobie, że ci drudzy to tacy sami ludzie jak my.
Pewnie miał rację. Ja zawsze uważałem, że nie ma Polski, tylko są Polacy – konkretni ludzie z konkretnymi doświadczeniami. Dopiero splot tych doświadczeń tworzy obraz Polski. Tak samo jest z każdym narodem, również żydowskim. Są oczywiście Żydzi w sensie religijnym czy symbolicznym, ale tak naprawdę to są konkretni ludzie, rodziny, które przechowują i przekazują konkretną pamięć.
Jak zatem konkretny Żyd może oswoić konkretnego Polaka, a Polak Żyda? Jak mógłby wyglądać taki trening uwrażliwiający?
Właśnie tak, że ze sobą siadamy i zaczynamy opowiadać swoje lub czyjeś historie. Nie ma innej metody.
Czy powinniśmy zaczynać od opowieści o wspólnym życiu, czy o wojnie i zagładzie?
Jednak o wojnie i o tym, co było zaraz po niej. To jest najtrudniejsze i jeśli nie przerobimy tego, nie ruszymy z miejsca. Wiem, że są inne koncepcje – że Muzeum POLIN nazywa się muzeum życia, ale śmierć jest częścią tego życia.
Właśnie: częścią.
Ale jeżeli chcemy rozmawiać poważnie, nie ominiemy tego tematu. W końcu musimy do niego dojść, nie ma co uciekać. Oczywiście możemy rozmawiać o roli Szmula Zbytkowera w powstaniu kościuszkowskim albo Michała Landego w czasie demonstracji w 1861 roku, gdy ten religijny Żyd podniósł krzyż niesiony wcześniej przez zabitego zakonnika. Można próbować pokazywać historię przez takie obrazki, uwypuklać to, co łączyło, opowiadać o polskich pisarzach żydowskiego pochodzenia, ale to nie będzie pe
Zostało Ci jeszcze 85% artykułuWykup dostęp do archiwum
- Dostęp do ponad 7000 artykułów
- Dostęp do wszystkich miesięczników starszych niż 6 miesięcy
- Nielimitowane czytanie na stronie www bez pobierania żadnych plików!
Zaloguj się
Oceń