Pokrzywdzeni i ofiary nie potrzebują rozliczenia. Potrzebuje tego społeczeństwo Ukrainy. Jeśli ta zbrodnia nie będzie nazwana, osądzona, potępiona i rozliczona, to będzie ona ciążyć na historii narodu i sumieniach przyszłych pokoleń.
Paweł Kozacki OP: Będziemy rozmawiać o Wołyniu, ale przecież to niejedyne miejsce, w którym pewnego dnia sąsiedzi należący do różnych narodów zaczynali się mordować. Były rzezie na Bałkanach. Była Rwanda. Czy można znaleźć wspólny mianownik dla tych zdarzeń?
Adam Daniel Rotfeld: Anna Karenina Lwa Tołstoja zaczyna się słynnym zdaniem, że wszystkie szczęśliwe rodziny są do siebie podobne, a każda rodzina nieszczęśliwa jest nieszczęśliwa na swój własny sposób. Wymienione przez ojca konflikty były bardzo różne, każdy z nich miał odmienną historię. Przez wieki narody żyły zgodnie obok siebie, a w pewnym momencie zaczęły wybuchać konflikty. Co je wywołało?
3 grudnia 1999 roku byłem przyjęty przez Jana Pawła II na prywatnej audiencji. Pod koniec rozmowy papież zapytał, jak – moim zdaniem – można wytłumaczyć erupcję konfliktów na świecie. Odpowiedziałem, że dochodzi do nich w momentach desperacji, gdy zwaśnione społeczności uważają, że wyczerpały możliwości wygrania sporu czy obrony swoich racji. Z kolei stan dobrobytu i wygody łagodzi napięcia. Na przykład między Flamandami i Walonami w Belgii konflikt trwa od zawsze, ale nigdy nie przybrał formy zbrojnej. Narody te miały za dużo do stracenia. W byłej Jugosławii narody żyły w biedzie – miały więc niewiele do stracenia. Doszło tam do wojny. Papież zamyślił się i powiedział cichym głosem: „Ma pan rację, ale przecież wcześniej te narody żyły w nieporównanie większym ubóstwie, a do konfliktów nie dochodziło”. Chciał zapewne przekazać mi myśl, że w naturze ludzkiej tkwi pewien potencjał zła, który może w określonych warunkach się uaktywnić. Kultura, tradycja i religia oraz wychowanie pozwalają zapanować nad emocjami i nie dopuszczają do tego, by zła strona ludzkiej duszy wzięła górę. Zdarzają się jednak sytuacje, w których ta ciemna, mroczna strona ludzkiej natury wymyka się spod kontroli.
Co uwolniło ten potencjał zła na Wołyniu?
Zbrodnia na Kresach Wschodnich, bo nie tylko na Wołyniu – również w Galicji Wschodniej – była, jak myślę, reakcją na wielopokoleniowe upokorzenie Ukraińców. Poniżenie godności budzi złe emocje i toruje drogę pragnieniom odwetu, które w określonych okolicznościach znajdują ujście. Ofiarami tej reakcji były dziesiątki tysięcy niewinnie zamordowanych. Na fizyczną likwidację była skazana w istocie cała polska ludność zamieszkująca te tereny. To było coś niewyobrażalnego, bo z dnia na dzień sąsiedzi stawali się zbrodniarzami. Członkowie rodzin stawali się wrogami.
Czy może pan określić, kto konkretnie ponosi odpowiedzialność za rozpętanie tego piekła? W Polsce najczęściej wskazuje się na ukraińskiego nacjonalistę Stefana Banderę, a tych którzy dokonywali zbrodni nazywa się „banderowcami”.
To nie tak. W 1943 roku Bandera już od kilku lat siedział w niemieckim obozie koncentracyjnym, właśnie ze względu na swój polityczny nacjonalizm. Niemcy – inaczej niż na Słowacji – nie chcieli twor
Zostało Ci jeszcze 85% artykułuWykup dostęp do archiwum
- Dostęp do ponad 7000 artykułów
- Dostęp do wszystkich miesięczników starszych niż 6 miesięcy
- Nielimitowane czytanie na stronie www bez pobierania żadnych plików!
Zaloguj się
Oceń