List do Rzymian
Czego można się spodziewać po książce o księdzu? Pierwsze skojarzenie: „ojciec Mateusz”, zresztą na okładce drugiej części jest odwołanie do tego tytułu. Czytelnik szykuje się więc na kryminalne zagadki rozwiązywane przez nieustraszonego księdza, z uroczą polską prowincją w tle. Tymczasem opisy wiejskich okolic są, ale nie w klimacie nieustającej sielanki, pojawiają się zagadki – niekoniecznie kryminalne, a śmierć proboszcza Stanisława, która otwiera historię, nastąpiła z przyczyn naturalnych. No więc o czym to będzie: o księdzu i gospodyni?
Ksiądz Rafał i kontynuacja powieści Ksiądz Rafał. Niespokojne czasy Macieja Grabskiego pokazują, że można ciekawie i wiarygodnie napisać o codziennym życiu wiejskiego proboszcza – unikając kalek. W społecznej świadomości funkcjonują stereotypowe wyobrażenia księży, które właściwie można sprowadzić do dwóch sylwetek: „świątobliwy” i „grzesznik”. Pierwszy unosi się nad ziemią i nie ma, ba, nie powinien mieć nic wspólnego z przyziemną rzeczywistością. Drugi uosabia wszelkie zło: jest alkoholikiem, łamie celibat, skutecznie miesza się do polityki, dopuszcza się molestowania seksualnego… Jak między tymi skrajnościami zobaczyć człowieka, który jest co prawda wyświęcony, ale niekoniecznie od razu święty – i jest grzesznikiem jak każdy, choć niekoniecznie od razu na taką skalę, jaką chcieliby mu przypisać wrogowie? Stereotyp to wygodny sposób myślenia o obcym; dopóki ksiądz pozostaje obcy, niedostępny dla zwykłych ludzi – dopóty jest tylko ekranem, na którym wyobraźnia może wyświetlać dowolnie fantastyczne obrazy. W księdzu Rafale najbardziej niezwykłe jest to, że jest człowiekiem: niedoszłym lekarzem, muzykiem, miłośnikiem zwierząt, synem surowego przedwojennego oficera. Dopiero potem – księdzem, choć i jako ksiądz wyróżnia się silną osobowością. A jego nowi parafianie muszą do tego dopiero przywyknąć…
Od pierwszej chwili, kiedy jako młody kapłan obejmuje wiejską parafię w Gródku, walczy o to, żeby pozostać sobą. Tyle, że owo bycie sobą wcale nie jest łatwe, bo nie mieści się w wyobrażeniach mieszkańców Gródka. Deklaracja księdza, że zamierza sobie sam prać i gotować, wywołuje prawdziwy skandal. Rozmowa z młodą ekspedientką skutkuje donosem do biskupa o rzekomej skłonności Rafała do romansów, otwierającym całą serię listów od „życzliwych” pań z koła modlitewnego. Wkrótce rozchodzi się wieść, że nowy proboszcz „mówi do zwierząt” i że „ma moc”, co zjednuje mu szacunek gospodarzy, ale i wywołuje lekką obawę. Piękne zabytkowe organy w kościele przypominają mu przeszłość: studia na akademii muzycznej i zapowiedź kariery po wygranym konkursie, a miłość do muzyki staje się początkiem przyjaźni ze starym organistą – który także okazuje się znakomitym muzykiem. Oprócz wielkiego wyzwania, jakim jest zdobycie zaufania parafian, przywiązanych do poprzedniego proboszcza – autorytarnego i dumnego księdza Stanisława, bohater musi także poradzić sobie z personalnymi rozgrywkami prowadzonymi przez kurię. Gdy niektórzy księża okazują się równie skłonni do stosowania szantażu, jak władza ludowa, niełatwo jest zachować posłuszeństwo wobec zwierzchników. A to dopiero początek historii, rozgrywającej się w niespokojnych latach 70. XX wieku.
Ksiądz Rafał to ciepła, ale nieprzesłodzona opowieść o ludziach – zwyczajnych i wyjątkowych zarazem, wrośniętych od pokoleń w ziemię Gródka. Poza członkami rady parafialnej – pięcioma najstarszymi i najbardziej poważanymi gospodarzami – poznajemy także zielarkę Hiacyntę, pijaczka Romusia, który przechodzi niezwykłą metamorfozę, córkę zajadłego wroga partii zakochaną w synu milicjanta, sklepową o ciętym języku i wielu innych bohaterów, porządnych i wyrachowanych, czasem dobrych, czasem podłych lub głupich – a nade wszystko bardziej skomplikowanych, niż można by przypuszczać. Między żniwami a parafialnym odpustem toczy się życie małej społeczności, której członkowie kierują się chłopskim rozsądkiem. Przełamywanie nieufności wobec „nowego” może trwać długo, na uznanie miejscowych trzeba solidnie zapracować – ale raz zdobyte, staje się podstawą niezwykle silnej więzi między ludźmi, a lojalność wobec proboszcza jest sprawą honoru. Ale właśnie wtedy, kiedy ksiądz Rafał zostaje przyjęty jako „swój”, w kurii zaczynają się rozgrywki o władzę, które mogą w jednej chwili zniweczyć wszystkie wysiłki bohatera i bezpowrotnie zniszczyć mu opinię… Warte uwagi są portrety księży z okolicznych parafii i z kurii: niejednoznaczne, tak jak i duchowni, miotający się między pragnieniem władzy a poczuciem przyzwoitości, zmagający się z grzechami, ponoszący porażki i próbujący wytrwać w kapłaństwie.
Opowieść wciąga. Wiejski krajobraz, pełen zapachów i smaków, opisy zabytkowego kościółka, milczące komentarze Dzikiego – kota, który jest jednym z bohaterów książki, poczucie humoru, różnorodność i pełnowymiarowość postaci, zwroty akcji – wszystko to sprawia, że obie części Księdza Rafała można zaliczyć do książek, które warto zabrać na wakacje. Ale nie do książek zupełnie błahych. Opisane dramaty mogą być punktem wyjścia do tego, żeby spokojnie zastanowić się nad życiem, ludźmi, postawami – nie tylko w wiejskich parafiach, nie tylko czterdzieści lat temu.
Oceń