„Czytając tekst literacki, jesteśmy w stanie »widzieć oczami innych«, uzyskując szeroką perspektywę, która poszerza nasze człowieczeństwo. Uaktywnia to w nas empatyczną moc wyobraźni, która jest podstawowym nośnikiem zdolności utożsamiania się z punktem widzenia, kondycją, uczuciami innych, bez których nie ma solidarności, dzielenia się, współczucia, miłosierdzia. Czytając, odkrywamy, że to, co czujemy, jest nie tylko nasze, jest uniwersalne, więc nawet najbardziej opuszczona osoba nie czuje się sama” (34).
Tak napisał papież Franciszek w lipcu 2024 roku w liście o roli literatury w formacji kapłańskiej. Idąc tropem papieskiej myśli spróbujemy opowiedzieć o wybranych zagadnieniach teologicznych za pomocą literatury. Stąd tytuł tego cyklu, który przez w 2025 roku będzie się ukazywał się na łamach miesięcznika „W drodze”, a w wersji podcastowej na platformach podcastowych dominikanie.pl, m.in. Spotify.
O serii
Kiedy myślimy o wierze – jej przekazywaniu, dzieleniu się nią czy umacnianiu – zwykle przychodzą nam na myśl sakramenty, modlitwa osobista, lektura Pisma Świętego lub doświadczenie wspólnoty. To oczywiste i naturalne. Co by było gdyby do tej listy dodać literaturę i w niej szukać duchowych inspiracji, uczyć się wrażliwości, obrazowania, a także odpowiedzi na fundamentalne problemy teologiczne? Czy bez obaw możemy sparafrazować słowa Ewangelisty Jana i powiedzieć, że Słowo stało się literaturą?
O tym będzie mowa w cyklu rozmów Dobrze się wierzy literaturą redaktora naczelnego miesięcznika „W drodze” Romana Bieleckiego OP z obecnym rektorem Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, historykiem literatury i literaturoznawcą, profesorem Ryszardem Koziołkiem.
Kolejne odcinki cyklu pojawiać się będą w formie podcastu w każdą drugą środę miesiąca począwszy od 11 grudnia 2024 roku. Będzie można je też przeczytać na łamach miesięcznika „W drodze”, począwszy od stycznia 2025 roku.
Link do serii na Spotify: open.spotify.com/playlist/2mjVZ4qWSgJH9jn8ZlfSxQ?si=QWtF4PFfSuC4uBTodpjTwQ&nd=1&dlsi=805da628f64c42fb.
Odcinki
11 grudnia 2024 r.
W pierwszym odcinku cyklu wyjaśniamy skąd wziął się pomysł naszych rozmów, jaki będzie ich cel i czego można się po nich spodziewać. Rozmawiamy o tym, że literatura to wielki dopisek do Pisma Świętego i że ćwiczy nas ona w wyobrażaniu sobie rzeczy nieistniejących i w rozważaniu spraw związanych z przyszłością. Pan profesor zauważa, że rolą egzegezy świętych tekstów nie jest koniecznie przekonanie odbiorcy o tym, że coś jest arcydziełem i w związku z tym powinien się nim zachwycać, tylko odsłonięcie potencjału problemowego, jaki się w danym tekście kryje. Okazuje się również, że zdolność do tworzenia fikcji to ważna umiejętność w życiu, a stawienie odważnych pytań kwestionujących świętości nie musi od razu świadczyć o braku wiary, a wręcz przeciwnie.
[link: open.spotify.com/episode/1ZvrsHvp37tFxesd0ql9vP]
8 stycznia 2025 r.
Frankenstein, czyli współczesny Prometeusz?
W tym odcinku Roman Bielecki OP i profesor Ryszard Koziołek rozmawiają o powieści, która na stałe weszła do kanonu kultury popularnej.
Mowa o Frankensteinie autorstwa Mary Shelley. Książka napisana niemal dwieście lat temu przez ówczesną osiemnastolatkę, zdobyła niebywały rozgłos i popularność. Opowieść o naukowcu, który zafascynowany możliwościami nauki chce odkryć tajemnicę istnienia inspirowała filmowców. W swoich wizjach skupiali się przede wszystkim na przerażającym monstrum, które wyszło spod ręki głównego bohatera. Dość przypomnieć pamiętne kreacje Borisa Karloffa ze zdrutowanym czołem i kwadratową czaszką czy znakomitego Roberta de Niro w filmie Kennetha Branagha.
Powieść to pretekst do rozmowy o Bogu stworzycielu, motywach stworzenia i Boskiej odpowiedzialności za stworzenie. To także okazja do stawiania pytań o to, czy za precyzyjną konstrukcją wszechświata stoi inteligentny projekt, czy może mamy do czynienia z genialnie samoregulującym się mechanizmem, który wypracował swoje prawa na drodze ewolucji? Jest to także rozmowa o przewidywaniu konsekwencji badań naukowych na czele z klonowaniem oraz o możliwościach i zagrożeniach sztucznej inteligencji.
[link: open.spotify.com/episode/53CP1yb2YIIwDGGd3jTfEn]
Rozmowa O śnie, co rozpłynął się w próżni. Frankenstein Mary Shelley w styczniowym miesięczniku do przeczytania tutaj: wdrodze.pl/article/o-snie-co-rozplynal-sie-w-prozni.
12 lutego 2025 r.
Powrót do Edenu
Co by było gdyby Adam i Ewa nie zgrzeszyli, gdyby Bóg stworzył człowieka, pozbawiając go wolnej woli i pozwalając mu wybierać wyłącznie dobro? Czy dzięki temu bylibyśmy lepszymi ludźmi? A może wręcz przeciwnie, stalibyśmy się bezmyślnymi istotami? Czy historia z biblijnego raju mogłaby się potoczyć inaczej? Takie pytania stawiał sobie siedemnastowieczny brytyjski poeta John Milton pisząc Raj utracony – jedno z najbardziej oryginalnych dzieł w historii literatury, traktujące o początkach istnienia świata. Wizjonerskie spojrzenie na czas prehistoryczny opowiada o buncie i upadku aniołów, życiu pierwszych rodziców, Bogu i Szatanie. Do dziś, mimo upływu czasu, jest dziełem inspirującym teologicznie. To, co znamy i co się zamyka w trzech pierwszych rozdziałach Księgi Rodzaju w poemacie zostało powiększone niemal stukrotnie tworząc dwanaście ksiąg fascynujących swoimi obrazami. W tle rozgrywa się wielka opowieść o miłości Adama i Ewy. I choć ostatecznie w wyniku nieposłuszeństwa muszą opuścić raj, jednocześnie odkrywają bliskość, której nie znają nawet aniołowie.
[link: open.spotify.com/episode/6LpE4y9Hswx3a7QkpX4bPJ]
Rozmowa Powrót do Edenu. Raj utracony Johna Miltona w lutowym miesięczniku do przeczytania tutaj: wdrodze.pl/article/powrot-do-edenu.
12 marca 2025 r.
Genialny wynalazek teologiczny
Filmowcy mówią o takich zdaniach one-liner ze względu na ich błyskotliwość i zwięzłość, niejednokrotnie przekraczającą popularność samego filmu. Kto z nas choć raz nie słyszał o tym, że „Życie jest jak pudełko czekoladek”, „Niech moc będzie z tobą!” i „Pomyślę o tym jutro”?
W teologii autorem wielu tego typu myśli jest z pewnością Święty Augustyn – osoba, wobec której wszelkie słowa o byciu największym i niepowtarzalnym wydają się jak najbardziej na miejscu. „Niespokojne jest serce człowieka, dopóki nie spocznie w Bogu”, „Stworzyłeś nas, Boże, bez nas, ale zbawić nas bez nas nie możesz” – to tylko dwa z tysięcy takich.
Był wybitnym teologiem, intelektualistą pełnym polemicznej pasji, znakomitym duszpasterzem, który odcisnął głęboki ślad na życiu kulturalnym Zachodu i całego świata. Oprócz wielu dzieł natury filozoficznej i teologicznej zostawił po sobie utwór o niezwykłych walorach literackich czyli Wyznania. Jest to książka, która do dziś uważana jest za wzór opisu ludzkich zmagań, poszukiwań i nawrócenia. To swoisty dziennik duszy i biografia serca autora, napisana dziesięć lat po jego spektakularnej konwersji, będąca próbą zdania sprawy ze swoich wyborów i dotychczasowej drogi.
Z wielości spraw, jakie poruszają Wyznania rozmówcy wyławiają tę, którą można byłoby nazwać „genialnym wynalazkiem teologii”. O czym mowa i jakie ma on konsekwencje?
[link: open.spotify.com/episode/4L3l19A32G71zM7DekiW51]
Rozmowa Kto mnie tak zaprojektował. Wyznania Świętego Augustyna w marcowym miesięczniku do przeczytania tutaj: wdrodze.pl/article/kto-mnie-tak-zaprojektowal.
9 kwietnia 2025 r.
Rękopisy nie płoną
to chyba najsłynniejsze zdanie tej powieści, która rozgrywa się w dwóch planach czasowych. Pierwszym realnym, umiejscowionym w Moskwie lat trzydziestych ubiegłego wieku, do której przybywa Szatan ze swoją świtą, siejąc ferment i zamęt, i drugim historycznym opisującym ostatnie godziny życia Jeszui Ha-Nocri – tajemniczego proroka, przypominającego Jezusa, dla którego żydowscy kapłani domagają się wyroku śmierci za bluźnierstwa i podburzanie ludu. W tle skorumpowany świat rosyjskich literatów i ikoniczny czarny kot Behemot.
W tym odcinku profesor Ryszard Koziołek i Roman Bielecki OP rzucają wyzwanie jednej z najsłynniejszych powieści wszechczasów jaką jest Mistrz i Małgorzata Michaiła Bułhakowa. W jej kontekście stawiają pytania o to, jak rozumieć Bożą sprawiedliwości i miłosierdzie, czym są apokryfy i jaka jest ich rola w kształtowaniu wiary. A przede wszystkim pytają o miłość, rozumianą jako bezgraniczne poświęcenie się dla kogoś innego.
[link: open.spotify.com/episode/4v9L8QTS2Rs0A2rEyhHF4y]
Rozmowa Kupić sobie powtórkę życia. Mistrz i Małgorzata Michaiła Bułhakowa w kwietniowym miesięczniku do przeczytania tutaj: wdrodze.pl/article/kupic-sobie-powtorke-zycia.
14 maja 2025 r.
Kryminał w średniowiecznym klasztorze
Nie wiemy co jest bardziej popularne: czy debiutancka powieść Umberto Eco, czy może jej filmowa adaptacja z genialną rolą Seana Connery’ego w roli Wilhelma z Baskerville. Z całą pewnością wiemy jednak, że Imię róży do dziś jest historią wzbudzającą ogromny zachwyt ze względu na swój rozmach, wielowątkowość i rekonstrukcję najdrobniejszych detali benedyktyńskiego opactwa na północy Włoch.
Jest 1327 rok, angielski franciszkanin i towarzyszący mu nowicjusz wpadają na trop tajemnicy związanej ze śmiercią młodego mnicha, który zabił się spadając z wieży klasztornej. Chcąc rozwiązać zagadkę analizują kolejne gwałtowne zgony w klasztorze i odkrywają związek między śmiercią mnichów, a zaginionym dziełem Arystotelesa, poświęconym komedii. Jest ono przechowywane w zakonnej bibliotece, a ktokolwiek dotknie kart wspomnianej książki umiera z niewyjaśnionych powodów. Na straży bibliotecznego labiryntu stoi niewidomy i posępny mnich Jorge z Burgos. Dlaczego i z jakiego powodu boi się ujawnić treść wspomnianego dzieła? Co ma z tym wspólnego przemilczana przez autorów ewangelii kwestia śmiechu Pana Jezusa? Jaką rolę w tym wszystkim odgrywa dominikańska inkwizycja?
To tylko kilka pytań, z którymi zmierzą się prof. Ryszard Koziołek i Roman Bielecki OP w kolejnym odcinku cyklu rozmów „Dobrze się wierzy literaturą”.
I niech nie zmylą was pozory, Imię róży to tylko teoretycznie średniowieczny thriller. W rzeczywistości jest to znakomity traktat o Bogu, wierze, rozumie i tolerancji – ciągle aktualny mimo upływu lat.
[link: open.spotify.com/episode/64wfh6hroDfNUhbquwBWAB]
Rozmowa Bezpiecznik prawdy. Imię róży Umberta Eco w majowym miesięczniku do przeczytania tutaj: wdrodze.pl/article/bezpiecznik-prawdy.
11 czerwca 2025 r.
Sweet home Alabama
Lata trzydzieste ubiegłego wieku. Amerykańskie południe, miasteczko Maycomb w stanie Alabama. Czas Wielkiego Kryzysu i wciąż obowiązującej segregacji rasowej. W takich okolicznościach lokalny prawnik Atticus Finch broni oskarżonego o gwałt czarnoskórego chłopaka Toma Robinsona. Tak w skrócie można byłoby streścić fabułę powieści Zabić drozda autorstwa Harper Lee, nagrodzonej Pulitzerem w 1961 roku i sfilmowanej rok później. To klasyczny dramat sądowy jaki znamy chociażby z filmów Dwunastu gniewnych ludzi czy Sprawa Kramerów, a także opowieść o nierówności społecznej rodem z książek Korzenie Alexa Haleya czy Kolej podziemna Colsona Whiteheada.
Fabuła powieści jest pretekstem do postawienia pytań fundamentalnych: Co to znaczy być odważnym?; Czym jest sumienie?; Kto jest moim bliźnim?; Jakie są źródła moralności? i w końcu Czy ludzie są z natury dobrzy czy źli?.
O tym w tym odcinku cyklu „Dobrze się wierzy literaturą” rozmawiają prof. Ryszard Koziołek i Roman Bielecki OP. Przy okazji będą się spierali o szkolną edukację i niedoskonałości wymiaru sprawiedliwości, opowiedzą o swojej fascynacji westernami i tajemniczymi jeźdźcami przybywającymi znikąd, którzy przywracają porządek w małych społecznościach, a także przyglądać się będą niezwykłemu przedstawieniu Chrystusa w kościele garnizonowym w Katowicach, tak innemu od wizerunku przypominającego Miłosiernego i Dobrego Pasterza.
[link: open.spotify.com/episode/5XsBNN6j7PxpRQKgR6TYB3]
Rozmowa Jeździec znikąd. Zabić drozda Harper Lee w czerwcowym miesięczniku do przeczytania tutaj: wdrodze.pl/article/jezdziec-znikad.
9 lipca 2025 r.
Pustelnica z Amherst
Zachowała się tylko jedna czarno-biała fotografia, na której, jak sama mówiła, ma włosy koloru sherry. Miała wtedy szesnaście lat. Nie była zachwycona tym wizerunkiem i później, żeby lepiej wyglądać, kazała sobie domalować koronki i loczki.
Mowa o Emily Dickinson, którą obok Walta Whitmana określa się często mianem najbardziej oryginalnej, a nawet najwybitniejszej poetki amerykańskiej. Za życia ukazało się zaledwie dziesięć jej wierszy, a reszta, czyli jakieś tysiąc siedemset, została odkryta dopiero po śmierci.
Jej twórczość po dziś dzień elektryzuje odbiorców swoją przenikliwością, dojrzałością i trafnym nazywaniem spraw i rzeczy. I między innymi o tym w ósmym odcinku cyklu „Dobrze się wierzy literaturą” rozmawiają prof. Ryszard Koziołek i Roman Bielecki OP.
Dickinson prowadziła pustelnicze życie. Nigdy na dłużej nie wyjechała z rodzinnego miasta Amherst w stanie Massachusetts. Potrafiła nie wychodzić z pokoju nawet wtedy, kiedy przychodzili do niej goście. Rozmawiała z nimi jedynie przez uchylone drzwi. Czy to kreacja, czy rzeczywiście tak było, tego pewnie nie dojdziemy, co nie zmienia faktu, że rzeczywiście w swoim sposobie życia wybrała dobrowolne oddzielenie. Między innymi z tego powodu profesor Koziołek stawia tezę, że jej wiersze silnie nacechowane metafizyką, obok porannej dawki psalmów, powinny być lekturą obowiązkową w każdym seminarium duchownym na świecie.
[link: open.spotify.com/episode/6oyPzq7jszPxXHdV2da4E1]
Rozmowa Pustelnica z Amherst. Poezje Emily Dickinson w lipcowym miesięczniku do przeczytania tutaj: wdrodze.pl/article/pustelnica-z-amherst.
13 sierpnia 2025 r.
Rzym w ogniu
Nigdy, ani wcześniej, ani później, nie mieliśmy polskiej książki, która byłaby globalnym hitem, porównywalnym z cyklem o Harrym Potterze J.K. Rowling czy z Władcą pierścieni J.R.R. Tolkiena. Na przełomie dziewiętnastego i dwudziestego wieku była to powieść masowo czytana, która gościła we wszystkich krajach świata – niekwestionowana klasyka klasyki, czyli Quo vadis Henryka Sienkiewicza.
Co jednak jest jej właściwym tematem? Czy rzeczywiście, jak zwykliśmy twierdzić, chodzi o wielką miłość Marka Winicjusza do Ligii? Co tak naprawdę Sienkiewicz myślał o chrześcijaństwie? W końcu nie należał do ludzi głęboko religijnych, w sensie dbałości o regularne praktyki. Był przywiązany do tradycji, kultury i tego, co nazywamy wartościami chrześcijańskimi. O wiele bardziej interesował go problem zwycięstwa idei chrześcijaństwa nad atrakcyjną propozycją życia, jaką oferowała kultura Rzymu pierwszego wieku naszej ery.
Pewnie dlatego najciekawszymi postaciami, wokół których toczy się dzisiejsza rozmowa są Piotr i Paweł, dwaj twórcy chrześcijaństwa oraz Gajusz Petroniusz, rzymski filozof, będący wyrocznią dobrego smaku dla zmanierowanego dworu cesarza Nerona.
[link: open.spotify.com/episode/4DjT25Fj7lBkNQ7uI7jr5F]
Rozmowa Jak nawrócić Petroniusza? Quo vadis Henryka Sienkiewicza. w sierpniowym miesięczniku do przeczytania tutaj: wdrodze.pl/article/jak-nawrocic-petroniusza.
Oceń