Podręczny słownik prawosławia
fot. katie treadway / UNSPLASH.COM

Podręczny słownik prawosławia

Oferta specjalna -25%

Pierwszy i Drugi List do Tesaloniczan

0 opinie
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 52,90 PLN
Wyczyść

Gdy doszło do spotkania papieża Franciszka z patriarchą Moskwy i Wszechrusi Cyrylem I, mogliśmy usłyszeć, że to pierwsze od tysiąclecia takie spotkanie, mimo że sam patriarchat moskiewski liczy sobie niecałe pięć wieków.

Czasem mam wrażenie, że mało wiemy o tych, których Kościół rzymskokatolicki nazywa braćmi w wierze. Gdy w lutym doszło do historycznego spotkania papieża Franciszka z patriarchą Moskwy i Wszechrusi Cyrylem I, mogliśmy usłyszeć, że to pierwsze od tysiąclecia takie spotkanie z głową prawosławia, mimo że sam patriarchat moskiewski liczy sobie niecałe pięć wieków. Jak widać, coraz mniej osób pamięta o dialogu zapoczątkowanym przez Pawła VI (a nawet Jana XXIII) i patriarchę ekumenicznego Konstantynopola Atenagorasa, który powiedział: „Z radością przyjmujemy każdy szczery apel wzywający do pokoju i nieważne jest, z jakiej strony będzie wyrażony”. Jednak nim o pokoju i pojednaniu…

Czym była Wielka Schizma?

To od niej dla wielu wszystko się zaczęło, dla części wszystko się zakończyło, złamana została jedność Kościoła rzymskiego z greckim, dwóch wielkich tradycji apostoła Pawła z Piotrem oraz Andrzeja. Proces ten jednak był długi i trwał jeszcze przez wiele lat, nie ograniczając się do 16 lipca 1054 roku, kiedy to kardynał Humbert, członek delegacji papieskiej do Konstantynopola, złożył na ołtarzu katedry Hagia Sophia bullę ekskomunikującą patriarchę Konstantynopola Cerulariusza, a patriarcha Konstantynopola w zamian nałożył ekskomunikę na legatów papieskich. Imię papieża (który nie został obłożony ekskomuniką) zostało wykreślone z dyptychów. Już wiele wieków wcześniej pomijano imiona poszczególnych papieży, spory toczone przez teologów trwały również od stuleci. Kościoły stawały się przedmiotami walki zarówno ze strony dworu nowego Rzymu, jak i nowych cesarzy frankijskich w starym Rzymie. Główną osią sporów były kwestie Filioque i prymat władzy papieża.

Patriarchat ekumeniczny

Patriarchat Ekumeniczny, czyli powszechny, Konstantynopola ma charakter pierwszego wśród równych w Cerkwi. Patriarcha pełni funkcję raczej kierowniczą niż władczą. Za najważniejszą instancję uważany jest sobór, to jego decyzje są ostateczne i nieodwołalne. W Cerkwi wschodniej nigdy nie uznano decyzji któregokolwiek z patriarchów za nieomylne – ani hierarchia, ani sobór powszechny nie są nieomylne, nieomylna jest wyłącznie Cerkiew jako całość.

Błędne jest nazywanie patriarchy Konstantynopola papieżem Wschodu. Owszem, cieszy się on ogromnym szacunkiem, łagodzi spory między poszczególnymi Cerkwiami lokalnymi, wydaje decyzje, jednak po wcześniejszym zatwierdzeniu ich i zgodzie poszczególnych Cerkwi. Posiada także przywilej nadawania autokefalii Cerkwiom lokalnym, lecz sprowadza się to do zatwierdzenia decyzji podjętych za zgodą Cerkwi-matek.

Autokefalia jest to pełna niezależność Cerkwi lokalnej od innych samorządnych Cerkwi. Cerkiew lokalna ma wolną rękę w decyzjach o charakterze administracyjnym, zwyczajowym czy prawnym na poziomie prawa kanonicznego. Autokefalia za pośrednictwem dogmatyki pozostaje oczywiście w związku z pozostałymi Cerkwiami. Kościół prawosławny uznaje 15 kanonicznych autokefalii i cztery Cerkwie o charakterze autonomicznym.

Sakramenty

Chrzest to włączenie do wspólnoty Królestwa Bożego na ziemi. W Cerkwi obrzęd składa się z trzech części. Pierwsza ma charakter wstępny, należą do niej modlitwy nad katechumenem, egzorcyzm, wyznanie wiary, potępienie i wyrzeczenie się Szatana oraz prośba o chrzest. Druga to: ektenia, modlitwa o poświęcenie wód chrzcielnych, oraz namaszczenie „olejkiem radości”. Trzecia to trzykrotne zanurzenie katechumena w wodzie i wynurzenie go z niej, przy wypowiedzeniu formuły „Sługa Boży (tu pada imię) chrzci się w Imię Ojca. Amen. I w Imię Syna. Amen. I w Imię Ducha Świętego. Amen”.

Bierzmowanie, połączone zawsze z sakramentem chrztu, to sakrament jednoczący wszystkich chrześcijan i sakrament wzięcia odpowiedzialności za wspólnotę cerkiewną. Olejek krzyżma jest widzialnym przybytkiem Ducha Świętego. Patriarchat Konstantynopola sam przygotowuje dla wielu Cerkwi lokalnych święty olej krzyżma.

Eucharystia nazywana jest „Matką wszystkich sakramentów”. Do przeistoczenia eucharystycznego dochodzi w momencie modlitwy duchownego (epiklezji).

Szafarzem pokuty jest biskup lub wyznaczony kapłan spowiednik. Spowiadający i wyznający grzechy spotykają się twarzą w twarz, spowiednik staje się świadkiem spowiedzi, a nie sędzią decydującym o rozgrzeszeniu.

Kapłaństwo ma trzy stopnie hierarchiczne: biskupstwo, kapłaństwo i diakonat. Kapłani i diakoni nie są zobowiązani do przestrzegania zasad celibatu. Święcenia może otrzymać jednak tylko mężczyzna żonaty jeden raz.

Małżeństwo to sakramentalny związek jednego mężczyzny z jedną kobietą.

Cerkiew prawosławna zezwala na zawarcie najwyżej trzech małżeństw, jednak tylko pierwsze ma charakter wyjątkowo uroczysty i sakramentalny. Małżeństwo może przerwać śmierć jednego ze współmałżonków lub tzw. zdjęcie błogosławieństwa – w zależności od tradycji para jest stawiana przed lokalnym sądem cerkiewnym. Rozwód jest uważany za zło. Cerkiew dopuszcza również małżeństwa mieszane, jednak współmałżonek musi być osobą wierzącą, ochrzczoną w Kościele rzymskokatolickim lub protestanckim i wyznawać wiarę w Trójcę Świętą. Prawosławnym nie jest udzielany ślub cerkiewny z osobami innej religii.

Sakrament namaszczenia olejami świętymi to przekazywanie łaski Bożej przy różnych okazjach życiowych, nie jest to sakrament chorych.

Sobory i dogmaty

Cerkiew prawosławna uznaje wyłącznie siedem soborów powszechnych: nicejski (325), konstantynopolitański (381), efeski (431), chalcedoński (451), konstantynopolitański II (553), konstantynopolitański III (680–81) i nicejski II (787). Nie uznaje więc dogmatów katolickich, ogłoszonych przez poszczególnych papieży, takich jak dogmat o Niepokalanym Poczęciu ogłoszony przez Piusa IX w1854 roku. (Matka Boża uważana jest jednak zarówno za Matkę Chrystusa według orzeczeń soboru efeskiego, jak i za Matkę wszystkich ludzi.)

Interkomunia

Poprzez przyjęcie komunii świętej podczas liturgii łączymy się ze wspólnotą ludzi wierzących. Osoby uczestniczące w Eucharystii wyznają wspólną wiarę i jako takie powinny do niej przystępować. Osoba przystępująca do komunii staje się częścią Kościoła prawosławnego, katolik nie powinien więc przystępować do komunii w Cerkwi. To właśnie tu najbardziej widoczny jest ból podziału w Kościele.

Jeżeli osoba prawosławna przyjmie komunię w innym Kościele, uważana jest za apostatę. Nie powinna ona przyjmować już komunii w Cerkwi, nie wolno jej zostać świadkiem na ślubie ani rodzicem chrzestnym. W razie chęci powrotu na łono prawosławia potrzebne jest złożenie przez nią wyznania wiary oraz przystąpienie do sakramentu bierzmowania.

Tradycja

Całość doktryny prawosławnej opiera się na Piśmie Świętym Starego i Nowego Testamentu, oba w przekładzie greckim, oraz tradycji. Słowo „tradycja” pochodzi od greckiego paradosiv, oznaczającego tyle, co ofiarowanie, przekazanie czegoś komuś. To właśnie ona staje sięnajwiększym darem, który może przekazać chrześcijanin. Pierwszymi nosicielami tradycji byli apostołowie i uczniowie Chrystusa. Tradycja w prawosławiu staje się wręcz ważniejsza od Pisma Świętego, bo wykracza ponad nie. W jej skład wchodzą orzeczenia siedmiu soborów powszechnych oraz pisma ojców Kościoła.

Prawosławni uważają, że nie ma sprzeczności między Pismem Świętym, doktryną soborową i pismami ojców Kościoła, dlatego Pismo Święte interpretowane jest zarówno wedle pism ojców Kościoła, jak i doktryny soborowej.

Sobór Wszechprawosławny

19 czerwca 2016 roku na Krecie odbędzie się pierwszy w historii Święty i Wielki Sobór wszystkich uznanych za kanoniczne Cerkwi prawosławnych. Do tej pory wszelkie spory doktrynalne i organizacyjne rozstrzygano na poziomie soborów lokalnych, więc nie miały one odniesienia wobec całej Cerkwi wschodniej. Przygotowania do soboru trwają od 1961 roku. Wedle słów patriarchy Bartłomieja zajmie się on w sposób szczególny kwestiami „związanymi ze strukturą i zewnętrznym życiem Kościoła, wymagającymi natychmiastowego zajęcia stanowiska”. Jak stwierdził metropolita wołokołamski Hilarion: „Sobór prawosławny nie rości sobie praw do uważania go za sobór powszechny, skoro nie będzie uczestniczył w nim Kościół zachodni”.

Monastery

Cerkiew prawosławna nie zna instytucji zakonu jako organizacji zrzeszającej daną liczbę klasztorów z jednolitą regułą i przełożonym generalnym. Każdy monaster prawosławny jest więc jednostką niezależną, na której czele stoi archimandryta, podlegający jedynie miejscowemu biskupowi. Większe klasztory męskie nazywa się ławrami, najważniejszym monasterem prawosławnym jest Wielka Ławra na Górze Athos, wznosząca się nad Morzem Egejskim, której administracja należy do kolegium monastycznego. Wyróżnia się cenobityzm, czyli życie zakonne mnichów we wspólnym budynku, wspólnotę własności, oraz idiorytmię – mnisi żyją w sposób indywidualny, brak wspólnoty praw i obowiązków. 

Podręczny słownik prawosławia
Dariusz Płochocki

urodzony w 1987 r. – absolwent nauk politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, zajmuje się funkcjonowaniem Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej. Mieszka w Warszawie....

Produkt dodany do koszyka

Zobacz koszyk Kontynuuj zakupy

Polecane przez W drodze