Ewangelia według św. Marka
Carlo Gesualdo da Venosa, Tenebrae,The Hilliard Ensemble, ECM New Series
Geniusz i dyletancki eksperymentator – tak skrajne opinie wyrażano o Carlu Gesualdzie da Venosie. Ten „manierysta”, jak bywa szufladkowany, do końca trzymał się polifonicznych ram, choć znał osiągnięcia Cameraty florenckiej. Jego wczesne madrygały są niemal klasyczne, zmiany – w postaci wizjonerskiej chromatyki – przynoszą księgi skomponowane po 1590 r. Wtedy to, na zlecenie Gesualda, zamordowana została jego żona Maria i jej kochanek. Na ile uprawnione jest kojarzenie pełnego ekspresji stylu nowych utworów ze śmiercią Marii? Od tego momentu jednak twórczość Gesualda rodzi się z bezustannego burzenia ładu. Twórczość nowatorska i radykalna, pełna napięcia, które momentami jest trudne do zniesienia.
W swoich madrygałach kompozytor wykorzystywał poezję o dużym ładunku emocjonalnym. Interpretując znaczenie wiersza, burzył melodię nagłymi pochodami chromatycznymi i rzadko stosowanymi dotąd skokami. Lubił nagłe, zaskakujące zmiany tempa, nadające madrygałom niespokojny rytm. Lekceważył wszystkie normy. Konsekwentnie zbliżał się do krańca, na którym coraz trudniej było znaleźć równowagę między polifonią a burzącą jej porządek wizjonerską chromatyką i zaskakującą harmonią.
Ostatnie dwie księgi madrygałów (1611) są tak radykalne, że określane bywają jako „antologie nieokiełznanego i zdeprawowanego stylu Gesualda” (sic!). Nic bardziej mylnego. Piętrzące się komplikacje chromatyczne i harmoniczne wymagały olbrzymiej świadomości kompozytorskiej i ogromnych umiejętności. Za pomocą madrygału Gesualdo eksplorował nieznane, niezbadane dotąd peryferia muzyki polifonicznej. Był geniuszem obdarzonym trudną do ogarnięcia wyobraźnią dźwiękową i niezależnością. Responsoria na Wielki Tydzień powstały w 1611 r., dwa lata przed śmiercią Gesualda. Są bardzo dramatyczne i pełne napięcia, mniej w nich jednak chromatycznych komplikacji niż w ostatnich madrygałach. Wykonanie Hilliard Ensemble jest znakomite, oddaje w pełni ów dramatyzm i napięcie. Doskonale zostało też zrealizowane. Choć ma już 20 lat – nadal nie ma sobie równych! (DK)
Tytuł pochodzi z filmu Wernera Herzoga o Gesualdzie da Venosie.
Oceń